Polska dołączyła do sygnatariuszy Traktatu z Marakeszu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej w sprawie ułatwienia dostępu do opublikowanych utworów drukowanych osobom niewidomym i słabowidzącym oraz osobom z niepełnosprawnościami uniemożliwiającymi zapoznawanie się z drukiem.

Celem Traktatu jest ustanowienie międzynarodowego standardu korzystania przez osoby z niepełnosprawnościami z utworów opublikowanych w postaci druku i pozostających pod ochroną przepisów prawa autorskiego.

Traktat został przyjęty 28 czerwca 2013 r. w Marakeszu podczas Konferencji Dyplomatycznej Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO). Polska jako jedno ze 129 państw zaakceptowała treść Traktatu, 24 czerwca 2014 roku w Genewie podpisując jego akt końcowy. Do chwili obecnej 78 państw złożyło podpis pod uzgodnioną treścią Traktatu. 30 kwietnia br. Traktat podpisała również Unia Europejska.

Według WHO, na świecie żyje dziś 285 milionów osób z niepełnosprawnością wzroku, z czego 39 milionów jest niewidomych, a 246 milionów słabowidzących. 90% niewidomych i niedowidzących żyje w krajach rozwijających się, a 82% to osoby powyżej 50 roku życia. Polski Związek Niewidomych zrzesza ok. 60 tys. osób. Jednocześnie szacuje się, że liczba osób niemogących czytać czarnego druku w Polsce wynosi 300 tys.

Pomimo obowiązywania w wielu państwach, w tym w Polsce, prawa przewidującego ułatwiony dostęp do twórczości niewidomym i niedowidzącym, nie więcej niż 5 % publikacji drukowanych na świecie jest dostępnych w formatach, z którymi osoby te mogą się zapoznawać. Jest to szczególnie dotkliwe w przypadku nowości wydawniczych i dzieł naukowych. Osoby z dysfunkcjami wzroku nie mają swobodnej możliwości korzystania z pełni oferty prasowej i książkowej.

Związanie Rzeczypospolitej Polskiej Traktatem będzie miało pozytywne skutki w postaci zapewnienia osobom niewidomym i słabowidzącym, a także innym niepełnosprawnym, narzędzi ułatwiających korzystanie z zagranicznych wydań książek i prasy w ramach dozwolonego użytku publicznego. Efektem tego będzie zarówno zwiększenie dostępu polskich niepełnosprawnych do obcojęzycznych materiałów drukowanych, jak i niezakłócona możliwość udostępniania książek wydanych w języku polskim niepełnosprawnym na całym świecie, w tym Polakom mieszkającym za granicą. Jednocześnie prawidłowe funkcjonowanie mechanizmów udostępniania materiałów drukowanych przewidzianych przez Traktat powinno spowodować zwiększenie liczby wydań książek w języku polskim dostępnych w formatach dostosowanych dla potrzeb niepełnosprawnych.

Kluczowym elementem Traktatu jest wprowadzenie instytucji upoważnionych podmiotów, które będą zajmować się udostępnianiem formatów osobom niepełnosprawnym. Status ten będą mogły uzyskać upoważnione lub uznane przez prawo podmioty, prowadzące działalność nienastawioną na zysk w obszarze edukacji, szkoleń, czytania adaptacyjnego lub dostępu do informacji na rzecz beneficjentów. Będą nimi również instytucje rządowe lub organizacje pozarządowe, prowadzące działalność niekomercyjną, których zasadniczym celem statutowym jest realizowanie wyżej wskazanych zadań na rzecz beneficjentów.

Traktat ustanawia zobowiązanie wobec upoważnionych podmiotów do przyjęcia własnych praktyk w zakresie: ustalania, że osoby korzystające z usług są beneficjentami Traktatu; rozpowszechniania i udostępniania kopii utworów wyłącznie na rzecz beneficjentów lub innych upoważnionych podmiotów; zapobiegania nielegalnemu zwielokrotnianiu, rozpowszechnianiu i udostępnianiu kopii utworów; zachowywania należytej staranności w postępowaniu z kopiami utworów oraz prowadzenia rejestru działań związanych z udostępnianiem kopii beneficjentom Traktatu. Upoważnione podmioty będą mogły korzystać jedynie z utworów lub ich kopii pozyskanych w sposób zgodny z prawem.

Z zachowaniem powyższych zasad, zapewniających bezpieczeństwo dystrybucji kopii utworów z punktu widzenia wydawców upoważnione podmioty bez konieczności uzyskiwania zezwolenia ze strony podmiotów uprawnionych będą mogły: sporządzać kopie utworów w formacie umożliwiającym dostęp osobom niepełnosprawnym, otrzymywać od innych upoważnionych podmiotów kopie utworów w formacie umożliwiającym dostęp osobom niepełnosprawnym, dostarczać beneficjentom kopie utworów w formacie umożliwiającym dostęp osobom niepełnosprawnym w dowolny sposób, w tym w ramach niekomercyjnego użyczania lub drogą elektroniczną – przewodową i bezprzewodową – i podejmować pośrednie działania służące osiągnięciu tych celów.

Traktat zakłada również korzystanie w ramach dozwolonego użytku bezpośrednio przez beneficjentów oraz osoby będące ich opiekunami. Korzystanie to obejmuje możliwość sporządzenia kopii utworu w formacie umożliwiającym dostęp osobom niepełnosprawnym w ramach prywatnego użytku beneficjenta, pod warunkiem, że beneficjent ma legalny dostęp do utworu lub jego kopii.

Więcej informacji na temat Traktatu znajdziecie na stronie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

/opracowano na podst. materiałów MKiDN/