Z okazji 100. rocznicy urodzin kompozytora Narodowy Instytut Audiowizualny udostępnił wyjątkową muzyczną kolekcję poświęconą artystycznemu dorobkowi Andrzeja Panufnika. Nagraniom, starannie wybranym pod kątem najwyższego poziomu artystycznego lub szczególnej wartości historycznej, towarzyszą bogate opisy i materiały filmowe.

Andrzej Panufnik urodził się 24 września 1914 roku w Warszawie, w rodzinie o muzycznych tradycjach. Ojciec kompozytora Tomasz Panufnik, był pasjonatem lutnictwa, a skrzypce jego konstrukcji należały do najlepszych modeli na rynku. Dzięki nim poznał Matyldę Thonnes – utalentowaną skrzypaczkę, którą poślubił w 1908 roku. Muzyka otaczała zatem artystę od wczesnego dzieciństwa, a atmosfera domu sprawiła, że nie tylko z determinacją dążył do studiowania kompozycji, ale i w całej późniejszej twórczości powracał pamięcią do wczesnych lat, wypełnionych grą matki i zapachem instrumentów unoszącym się w pracowni lutniczej ojca. Zapewne to właśnie związek z domem rodzinnym kompozytora sprawia, że grupa instrumentów smyczkowych brzmi w jego utworach zawsze wyjątkowo i niepowtarzalnie.

Jednak niewiele brakowało, żeby zakończył swoją muzyczną edukację na pierwszym roku konserwatorium. Sparaliżowany tremą nie zdał ważnego egzaminu i został skreślony z listy uczniów. W komisji oceniającej zasiadał wówczas między innymi Karol Szymanowski. Panufnik powrócił do konserwatorium cztery lata później i w 1936 roku skończył z wyróżnieniem klasę teorii i kompozycji.
Na początku swojej artystycznej drogi stanął przed pokusą szybkiej kariery w muzyce rozrywkowej. Przed powrotem do warszawskiego Konserwatorium Muzycznego, spędzał godziny, pilnie ćwicząc na fortepianie. Często zbaczał przy tym w stronę improwizacji, również jazzowych. Wkrótce zaczął komponować krótkie utwory jazzowe, inspirowane twórczością Duke’a Ellingtona i George’a Gershwina. Jeden z nich jego matka pokazała pewnego razu właścicielowi sklepu muzycznego, a ten po kilku dniach poinformował Panufników, że kompozycja Andrzeja spodobała się znanemu poecie, Marianowi Hemarowi, który pisze już do niej słowa i włączy ją do programu przygotowywanej właśnie rewii. W ten sposób powstała prosta, wesoła piosenka Ach, pardon, wykonywana przed wojną przez popularnego aktora komediowego i rewiowego, Adolfa Dymszę.

W 1934 roku Panufnik skomponował swój pierwszy poważny utwór – Trio fortepianowe. Prawykonanie dzieła w 1936 roku zwróciło uwagę krytyków na młodego kompozytora, zapowiadając dalszą, pełną sukcesów karierę. W latach wojennych powstał pełen uroku cykl Pięć polskich pieśni wiejskich oraz Uwertura tragiczna na orkiestrę. Właśnie z czasów wojny pochodzi też bodaj najbardziej rozpoznawalna kompozycja Andrzeja Panufnika – piosenka Warszawskie dzieci, rokrocznie przypominająca o tragedii powstania warszawskiego. Dotknęło ono boleśnie również samego Panufnika, znacząc jego życie dwiema dramatycznymi stratami – śmiercią jedynego brata, Mirosława, oraz utratą wszystkich dotychczas skomponowanych utworów, których rękopisy, pozostawione w warszawskim mieszkaniu, doszczętnie spłonęły. Po wojnie kompozytor zdołał z pamięci zrekonstruować trzy, wymienione już wyżej, utwory.

Pod koniec lat 40. Panufnik wysunął się na czoło najbardziej modernistycznych polskich kompozytorów, a napisane wówczas utwory – Kołysanka na 29 instrumentów smyczkowych i dwie harfy czy Nokturn na orkiestrę – pozostają świadectwem najbardziej zaawansowanych w tym czasie w Polsce poszukiwań brzmieniowych.

Sukcesy kompozytorskie i dyrygenckie, sprawiły, że na przełomie lat 40. i 50. był on postrzegany w polskim życiu muzycznym jako „kompozytor numer 1”. Przyczyniło się to jednak, do jego narastających kłopotów natury politycznej – komunistyczne władze PRL miały bowiem wobec kompozytora swoje plany, próbując wciągnąć go do współpracy – Niemcy okupowali kraj, ale nie okupowali myśli – skwitował po latach.

Te i wiele innych ciekawych faktów z życia kompozytora, będzie można odkryć w specjalnej kolekcji Narodowego Instytutu Audiowizualnego. Od teraz w dowolnym miejscu i czasie można sięgać po twórczość Andrzeja Panufnika. Pod adresem www.ninateka.pl, w zakładce Kolekcje, będzie można znaleźć największy ogólnodostępny zbiór kompozycji artysty.

Udostępnionym utworom towarzyszą artykuły w polskiej i angielskiej wersji językowej, dotyczące m.in. genezy czy okoliczności powstania danej kompozycji, przygotowane przez dr Beatę Bolesławską-Lewandowską. Serwis zawiera również szereg dodatkowych materiałów tekstowych, ikonograficznych i filmowych, dostarczających informacji na temat życia i twórczości artysty.

Wśród nich znajduje się m.in. funkcjonalna oś czasu, zestawiająca dorobek i wydarzenia
z życia Andrzeja Panufnika z biografiami trzech innych wybitnych polskich kompozytorów: Witolda Lutosławskiego, Henryka Mikołaja Góreckiego i Krzysztofa Pendereckiego, na tle znaczących wydarzeń społeczno-kulturalnych XX wieku. Dodatkowo w serwisie będzie można znaleźć krótkie formy publicystyczne, znane jako „alfabet”, będące ciekawostkami związanymi z twórczością i życiem prywatnym kompozytora.

W kolekcji zamieszczone są też filmy ukazujące sylwetkę Andrzeja Panufnika m. in. Tata zza żelaznej kurtyny, w reż. Krzysztofa Rzączyńskiego (2009); Andrzej Panufnik. Errata do biografii, w reż. Grzegorza Brauna (2008); Powrót Andrzeja Panufnika, w reż. Andrzeja Papuzińskiego (1996); a także fragmenty reportaży z Warszawskiej Jesieni (1990 i 1996), w tym wyjątkowy dokument z archiwów Telewizji Polskiej, w którym zarejestrowano powrót kompozytora do Polski po latach emigracji w 1990 roku.

Serwis jest syntetycznym przewodnikiem po twórczości artysty, dostosowanym zarówno do potrzeb i kompetencji wykształconego muzycznie użytkownika, jak również stworzonym z myślą
o szerokim gronie odbiorców zainteresowanych kulturą. Dla tych, którzy dopiero rozpoczynają swoją przygodę z muzyką Andrzeja Panufnika, twórcy portalu proponują specjalne playlisty przygotowane przez artystów i rodzinę kompozytora. Oczekiwaniom profesjonalistów z pewnością sprosta zaawansowany system wyszukiwania dostępnych nagrań – klasyfikowanych według precyzyjnych haseł i kategorii.

Kolekcja specjalna Andrzej Panufnik dostępna będzie w polskiej i angielskiej wersji językowej, także na urządzeniach mobilnych, dzięki czemu będzie stanowić, wyposażone w walory artystyczne
i edukacyjne, narzędzie popularyzujące twórczość kompozytora w Polsce i upowszechniające polską muzykę współczesną na świecie. Wszystkie materiały dostępne są nieodpłatnie.