Już po raz dwunasty Filmoteka Narodowa w Warszawie zaprasza w kwietniu do Iluzjonu na Święto Niemego Kina. W trakcie czterech dni przeglądu widzowie zobaczą 10 filmów niemych zilustrowanych muzyką na żywo.

Tegoroczna edycja Święta Niemego Kina będzie niepowtarzalną okazją by przekonać się jak wyglądał pierwszy wamp Hollywoodu - Theda Bara, zobaczyć Bałkany z początku dwudziestego wieku oczyma prekursorów tamtejszej kinematografii – braci Manaki, dowiedzieć się czym zajmują się japońscy benshi i zobaczyć dzieła D.W. Griffitha, m.in. kontrowersyjne „Narodziny Narodu” (1915).

Muzyczną ilustrację do niemych filmów stworzą m.in. saksofonista Henryk Miśkiewicz i amerykański trębacz – Michael „Patches” Stewart, pianista Marcin Masecki, nowojorski perkusista Sean Noonan, multiinstrumentalistka Maria Pomianowska oraz muzycy z Czech i Macedonii.

Theda Bara - neurotyczna wampirzyca

Jej ładunek atrakcyjności seksualnej mógłby starczyć na całe miasto normalnych pociągających kobiet i bohaterka posługuje się nim z rozrzutną swobodą (…) Kontakt z nią to jakby dotknięcie przewodu wysokiego napięcia wzdłuż drogi, którą kroczy, widzimy tylko (albo słyszymy) same ofiary. Tak amerykańskie gazety („The New York Dramatic Mirror”) w 1915 roku pisały o kreacji Thedy Bary w filmie „Głupiec tu był”. Tak narodził się, święcący przez lata triumfy, wizerunek kobiety-wampa.

Theodosia Goodman, bo tak naprawdę nazywała się Theda Bara przyszła na świat 29 lipca 1885 roku w Cincinatti jako córka żydowskiego krawca o polskich korzeniach oraz francuskiej Szwajcarki. Karierę rozpoczęła jako aktorka teatralna, jednak szybko została dostrzeżona przez Williama Foxa, producenta, dystrybutora i właściciela sieci kin, który zatrudnił ją w swym studio. Pierwszym filmem, w którym wystąpiła był „The Stain” (1914). Kolejnym – który utorował jej drogę do oszałamiającej
kariery - „Głupiec tu był” (1915), w którym wcieliła się w postać wampirzycy doprowadzającej bohatera do moralnego upadku i… śmierci. Na potrzeby filmu Theodosia przybrała pseudonim Theda Bara, co szybko wykorzystali spece od reklamy ze studia Foxa, ogłaszając, że Theda Bara
to anagram słów „death” (śmierć) i „Arab” czyli „arabska śmierć”, a sama aktorka urodziła się
w oazie na Saharze jako córka arabskiej księżniczki i słynnego włoskiego artysty (malarza
i rzeźbiarza) – Giuseppe Bary. Jej matka, zaś rzekomo zmarła „dając życie dziecku, które stało się półarabskim wcieleniem zdrożnych rozkoszy”. Tak naprawdę to tylko jedna z wielu biografii Bary, która obiegła Amerykę. Sama aktorka nigdy nie zaprzeczała, ani nie potwierdzała niedorzecznych anegdot na temat własnego życia. Pikanterii życiorysowi aktorki dodawały role łamiących męskie serca bezwstydnic, kochanek doprowadzających do upadku porządnych mężów i wampirzyc żerujących na męskiej słabości.

Podczas Święta Niemego Kina pokazane zostaną dwa filmy z udziałem Bary: „Głupiec tu był” (1915) – drugi w jej karierze obraz, który otworzył jej drogę do sławy i ugruntował wizerunek wampa (muzyka na żywo: Jerzy Małek) oraz „Bezwstydnicę” (1925) – przedostatni film w karierze gwiazdy i ostatni znaczący (muzyka na żywo: Marcin Masecki). Filmem tym aktorka, po nieudanych próbach
ról dramatycznych, próbowała powrócić do tego, co wychodziło jej na ekranie najlepiej – wcieleń wampirycznych.

Japoński benshi

Największą atrakcją 12. Święta Niemego Kina będą pierwsze w Europie Środkowo-Wschodniej pokazy japońskich filmów niemych z udziałem najprawdziwszego katsuben zwanego także benshi czyli mistrz mowy - narratora kinowego, który w czasie rzeczywistym opowiada widzom zdarzenia filmu. Kataoka Ichirō we własnej osobie, po japońsku opowie zdarzenia filmów: „Bóg gromu” (1928), samurajskiego „Orochi” (1925) czy slapstickowego „Rwetesu” (1935).

Filmy nieme w Japonii nigdy nie były pozbawione dźwięku. Oprócz muzyki towarzyszyły im narracja (jap. eiga setsumei), która uległa w Japonii instytucjonalizacji na niespotykaną nigdzie indziej skalę. Narratorzy kinowi - benshi posiadali status gwiazd, nie ustępujący aktorom filmowym. Taka narracja była powszechną praktyką kinematograficzną. Narrator pełnił trzy funkcje: podawał dialogi postaci filmu, był narratorem w trzeciej osobie i odczytywał śródtytuły, po drugie: w dużą dozą swobody interpretował obraz filmowy, po trzecie: w pewnym sensie reprezentował publiczność, kierował jej uwagą, był najważniejszym z widzów, który swój punkt widzenia rozciągał na resztę zgromadzonych.

Kataoka Ichirō live

Sztuka narracji filmowej przetrwała w Japonii, m.in. dzięki wysiłkom studia filmowego Matsuda. Dzisiaj aktywnych zawodowo jest zaledwie kilku narratorów. Jednym z nich jest nasz gość Kataoka Ichirō (ur. 1977 r.), uczeń najsłynniejszej benshi - Sawato Midori, absolwent Uniwersytetu Nihon. Występuje z sukcesami w Japonii, USA, Włoszech, Francji, Niemczech, Australii, teraz w Polsce. Muzykę na żywo wykonają: Maria Pomianowska i Wacław Zimpel.

Natomiast najmłodsi widzowie będą mieli okazję zapoznać się z kulturą Kraju Kwitnącej Wiśni za sprawą, przygotowanego specjalnie dla nich, zestawowi niemych animacji oraz warsztatów z animacji poklatkowej wykorzystujących japońską sztukę origami.

„Narodziny Narodu”

Podczas tegorocznej edycji przeglądu arcydzieł niemego kina, z okazji 140. rocznicy urodzin
D. W. Griffitha przypomniane zostaną dwa ważne dzieła reżysera: zrealizowane z rozmachem, kontrowersyjny fresk historyczny - „Narodziny narodu” (1915, w tym roku mija 100. rocznica
premiery filmu) oraz opartą na opowiadaniu Edgara Allana Poe „Zemstę sumienia” (1914).
Horror ten stanowi wyjątkową pozycję w twórczości specjalizującego się w dramatach i dziełach historycznych reżysera. Pierwszy z filmów muzycznie zilustruje na żywo nowojorski perkusista
Sean Noonan, drugi - duet Soundz Good.

Sekcja (niemy) dokument

Miłośników etno–folku z pewnością zachwycą dokumentalne filmy macedońskie, zrealizowane
na początku dwudziestego wieku (1907-1926) przez prekursorów tamtejszego kina - braci Manki. Bracia Manaki: Janaki (1878-1954) i Milton (1882-1964) urodzili się w małej wiosce Avdela niedaleko miasta Grevena na terytorium dzisiejszej Grecji. Janaki był niezwykle utalentowanym rysownikiem. Natomiast charyzmatyczny Milton pochłonięty był miłością do koni i gry w warcaby. Wspólną pracę rozpoczęli w 1898 roku w mieście Janina, w otwartym przez starszego z braci studiu fotograficznym. W tym czasie Janaki był także nauczycielem rysunku w miejscowym liceum, zaś Milton studiował fotografię. W 1905 roku bracia przenieśli się do Bitoli, stanowiącej w tym okresie najważniejsze centrum ekonomiczne, polityczne i kulturalne Bałkanów i otworzyli tam „Studio fotografii artystycznej”. W tym samym roku kupili egzemplarz kamery „Bioskop”. I nadali życie macedońskiej kinematografii na Bałkanach. Zrealizowali swe wielkie dzieło filmowe, świadectwo czasu – zapis dwudziestu lat historii regionu zaklęty w obrazach. Manaki dokumentowali rzeczywistość - od wizyt znanych osób czy manifestacji społecznych, poprzez wiejskie wesela, ludowe stroje i obrzędy, po wydarzenia polityczne – np. tureckie represje wobec narodu macedońskiego po powstaniu w Ilinden. Nie zabraknie tu oczywiście bałkańskich brzmień, do filmów zagrają Błagoj i Bojan Marotov.

W programie tegorocznego Święta pokazane zostaną także zupełnie nieznane obrazy z udziałem dziecięcych aktorów: polskie „Przeznaczenie” (1928) oraz czeski film „Cyganie” (1921). „Przeznaczenie”, które otworzy tegoroczny festiwal, to wzruszająca historia chłopca, który odłączony od rodziców tuła się po kraju z trupą cyrkową. Do filmu zagra znany jazzman, saksofonista - Henryk Miśkiewicz wraz z amerykańskim trębaczem – Michaelem „Patchesem” Stewartem oraz zespołem. „Cyganie” to melodramatyczna opowieść o zdradzonej miłości, rozgrywająca się w… Wenecji i w Czechach. Film, dzięki uprzejmości Filmoteki w Pradze, wyświetlimy w odrestaurowanej wersji. Do filmu na żywo zagrają Czesi - Martin Janíček i Tomáš Procházka.

Pełny program 12. Święta Niemego Kina dostępny jest na oficjalnej stronie Iluzjonu