Długi weekend majowy to niewątpliwie czas, w którym robimy dużo zdjęć. Podczas zwiedzania warto pamiętać o zasadach fotografowania przestrzeni publicznej – zwłaszcza w kontekście proponowanej nowelizacji Ustawy o obronie Ojczyzny.

O ogólnych zasadach, o których należy pamiętać w kontekście urlopowych fotografii już pisaliśmy. Nieważne czy przypadkiem, czy z bezpośrednim zamiarem, na fotografiach czy w nagraniach, często pojawiają się obiekty o specjalnym przeznaczeniu społecznym. Jednostki wojskowe, lotniska czy inne obiekty infrastruktury krytycznej zazwyczaj znajdują się przy powszechnie dostępnych ulicach, stąd nietrudno aby „załapały się w kadr”.

Jak było do tej pory?

Co do zasady, pomimo wywieszonych tabliczek „Zakaz fotografowania”, nie było skutecznych przepisów penalizujących robienie zdjęć takim obiektom – o ile znajdują się one w powszechnie dostępnej przestrzeni publicznej np. przy uczęszczanej ulicy. Działalność nakierowaną na „wytykanie” niekonsekwencji zasad pokazuje prowadzący YouTubowy kanał „Audyt Obywatelski”. Schemat publikacji tego twórcy jest zazwyczaj taki sam. Prowadzący podchodzi z kamerą/aparatem do wybranego obiektu – jednostki wojskowej, elektrowni etc. i ostentacyjnie nagrywa jego otoczenie. W pewnym momencie podchodzi do niego ochrona lub od razu przyjeżdża Policja i oczywiście wywiązuje się prowokowana kłótnia. Funkcjonariusze próbuję wylegitymować mężczyznę, ten twierdzi, że nie ma podstaw bo prawo nie zabrania fotografowania/nagrywania takich obiektów no i tak to się kręci. Od czasu do czasu sprawy kończą się w sądzie, a wyświetlenia oczywiście „się zgadzają”. Niezależnie od oceny merytorycznej tego projektu, należy stwierdzić, że w jakimś stopniu uświadamia istnienie praw i obowiązków obywatelskich związanych z przebywaniem w przestrzeni publicznej i prawem do swobodnego gromadzenia informacji.

Jak będzie?

Przygotowana nowelizacja Ustawy o obronie Ojczyzny, a dokładniej jej Art. 616a. wprowadza następujące regulacje: „Zakazuje się, bez zezwolenia, fotografowania, filmowania, lub utrwalania wizerunku przy pomocy innych narzędzi lub środków technicznych: obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, jeżeli zostały oznaczone znakiem graficznym wyrażającym ten zakaz, zwanym dalej »znakiem zakazu fotografowania«; osób oraz ruchomości znajdujących się w obiektach, o których mowa w pkt 1.” Nowelizacja to część szerszej „ustawy antyszpiegowskiej”, która to ma wprowadzić surowsze kary (wliczając w to dożywotnie pozbawienie wolności ) za przypadki szpiegostwa i sabotażu. Jest to oczywiście spowodowane zmianą architektury bezpieczeństwa europejskiego, która jest konsekwencją agresji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę.

W załączniku do rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej, Władysława Kosiniaka-Kamysza znajduje się również ustalony wzór, który ma być umieszczany ma budynku objętym zakazem. Znak zakazu fotografowania będzie stanowić biała tabliczka w kształcie kwadratu o boku 60 cm z czerwoną obwódką o szerokość 3,35 cm z umieszczonym w środku na górze tablicy napisem „ZAKAZ” w czarnym kolorze liter o wysokości 7,45 cm oraz umieszczonym pod nim na środku napisem „FOTOGRAFOWANIA” w czarnym kolorze liter o wysokości 3,35 cm, z umieszczonymi poniżej trzema rysunkami w kolorze czarno-białym na białym tle obrazującymi aparat fotograficzny, kamerę oraz telefon komórkowy, znajdujących się trzech przekreślonych okręgach. Takie znaki będą musiały znajdować się w miejscu widocznym dla osób postronnych.

Zakaz fotografowania i nagrywania będzie dotyczył wszystkich osób, które nie uzyskają stosownego zezwolenia z Ministerstwa Obrony Narodowej. O tym, czy na danym budynku czy obiekcie pojawi się takie oznaczenie, zdecyduje organ, „który wnioskował o uznanie obiektu za szczególnie ważny dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, uwzględniając zagrożenia dla bezpieczeństwa obiektu oraz jego kategorię”.

Zakaz a konstytucja

Pojawiają się jednak głosy, które wyrażają pewne zaniepokojenie związane z kształtem przyjmowanych przepisów. „W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich toczą się prace nad przygotowaniem kompleksowej opinii prawnej odnoszącej się do art. 616a i art. 683a ustawy o obronie Ojczyzny oraz do ich otoczenia normatywnego w postaci art. 613-617 ustawy oraz przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 21 kwietnia 2022 r. w sprawie obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa lub obronności państwa oraz ich szczególnej ochrony. Analiza ta dotyczy także zgodności przyjętych rozwiązań legislacyjnych z wartościami i wzorcami o charakterze konstytucyjnym” – mówi Łukasz Starzewski z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich. Chodzi między innymi o wspomnianą, konstytucyjną gwarancję swobody gromadzenia informacji. Trzeba tu jednak ostrożnie wyważyć wagę interesów – zwłaszcza w kontekście trwającej za naszą granicą wojny.

Autor – Paweł Kowalewicz – prawnik

Zdjęcie główne: Pałac Prezydencki w Warszawie, fot. Marcin Białek na licencji CC BY-SA 3.0