Definicja -
20.
10. Dozwolony użytek
Dozwolony użytek prywatny - prawo do nieodpłatnego korzystania - bez zezwolenia twórcy - z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.
Dozwolony użytek publiczny – umożliwienie określonej grupie podmiotów korzystania z utworów objętych autorskimi prawami majątkowymi. Działanie takie może odbywać się w pewnych okolicznościach wskazanych w ustawie i jest uzasadnione celami istotnymi społecznie.
Utwór rozpowszechniony – taki, który za zezwoleniem twórcy został udostępniony publicznie.
Pomocny schemat
Pomocne powiązania
DYDAKTYKA
Instytucje oświatowe, uczelnie oraz jednostki naukowe w rozumieniu ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki, mogą na potrzeby zilustrowania treści przekazywanych w celach dydaktycznych lub w celu prowadzenia badań naukowych, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz zwielokrotniać w tym celu rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów.
INCYDENTALNE ZWIELOKROTNIANIE
Nie wymaga zezwolenia twórcy przejściowe lub incydentalne zwielokrotnianie utworów, niemające samodzielnego znaczenia gospodarczego, a stanowiące integralną i podstawową część procesu technologicznego oraz mające na celu wyłącznie umożliwienie:
1) przekazu utworu w systemie teleinformatycznym pomiędzy osobami trzecimi przez pośrednika lub
2) zgodnego z prawem korzystania z utworu.
3) chodzi tu przede wszystkim o czasowe zwielokrotnienia w podręcznej pamięci komputera
INFORMACJE PRASOWE
Wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji:
1) już rozpowszechnione:
a) sprawozdania o aktualnych wydarzeniach,
b) aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione,
c) aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie,
2) krótkie wyciągi ze sprawozdań i artykułów, o których mowa w pkt a i b powyżej;
3) przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych,
4) mowy wygłoszone na publicznych zebraniach i rozprawach; nie upoważnia to jednak do publikacji zbiorów mów jednej osoby,
5) krótkie streszczenia rozpowszechnionych utworów.
Za korzystanie z utworów, o których mowa w punkcie b i c powyżej, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.
Takie rozpowszechnianie utworów jest dozwolone zarówno w oryginale, jak
i w tłumaczeniu.
DLA ODBIORCY W DOMU
Podstawowe reguły
Dozwolony użytek prywatny – takie sformułowanie warto zapamiętać. W zasadzie ta reguła, wyrażona w prawie autorskim, pozwala każdemu odbiorcy nieodpłatnie i legalnie korzystać z utworów (filmów, muzyki, książek), ale pod dwoma warunkami:
Po pierwsze, utwory takie jak filmy, muzyka, książki, itd. – muszą być rozpowszechnione, czyli legalnie udostępnione przez twórcę lub uprawnionego w jakikolwiek sposób (płyta CD, druk, internet).
Po drugie, korzystanie z takich utworów może dotyczyć jedynie pojedynczych egzemplarzy.
Dopiero po spełnieniu tych warunków wolno korzystać z utworu – w zakresie własnego użytku osobistego (wykluczone jest jakiekolwiek komercyjne jego np. rozpowszechnianie) i jedynie w kręgu osób, który łączy stosunek osobisty (rodzina, przyjaciele).
Zatem, rodzinie przy kolacji (mama, tata i dwójka dzieci) wolno legalnie z płyty CD puścić najnowsze hity muzyczne – mimo, że to babcia kupiła tę płytę wnukowi na urodziny.
W grupie osób których nie łączy stosunek osobisty, będzie to na przykład tzw. „znajomy z widzenia” – np. znana z widzenia codziennie nieznajoma osoba z autobusu do pracy.
Kopiowanie muzyki i filmów
Co do zasady zapisywanie bądź kopiowanie udostępnionych legalnie utworów muzycznych czy filmowych jest dozwolone. Pod warunkiem, że takie działanie ma na celu zabezpieczenie czy przeniesienie utworów np. na inny nośnik, czyli choćby na nowo zakupiony komputer.
Na pewno niedozwolone jest w ramach dowolnego użytku masowe kopiowanie utworów (muzyki, filmów) w celu ich rozpowszechnienia innych użytkownikom.
Przesyłanie e-mailem utworów
Takie same zasady obowiązują przy przesyłaniu utworów przy wykorzystaniu poczty elektronicznej. Prawo nie zakazuje legalnego przesyłania (w ramach dozwolonego użytku) muzyki czy filmów osobom najbliższym (rodzinie, przyjaciołom).
DLA NAUCZYCIELA
Pokazy na lekcjach
Muzyka czy filmy mają często nie tylko ogromną wartość artystyczną, ale również dydaktyczną. Nauczyciele mogą podczas lekcji prezentować i omawiać takie utwory w ramach tzw. dozwolonego użytku publicznego. Zatem, podczas lekcji języka polskiego można bez konieczności wykupienia licencji zaprezentować projekcję "Krzyżaków" w reżyserii Aleksandra Forda i następnie omówić na lekcji ten znany film.
Cały utwór i jego fragment
Podczas lekcji nauczyciel może zarówno pokazać cały utwór (film, muzykę) lub jego fragment, a także przynieść skopiowane fragmenty np. wiersza i rozdać je uczniom na lekcji, jeśli takie działanie wspomoże cel dydaktyczny i usprawni prowadzenie lekcji.
Legalnie nie dla każdego nauczyciela
Z uprawnienia takiego mogą korzystać nauczyciele szkół – instytucji oświatowych.
Takich możliwości nie mają na przykład lektorzy w szkole językowej czy instruktorzy na kursie prawa jazdy. Zatem krąg osób jest określony przepisami prawa.
DLA STUDENTÓW I DOKTORANTÓW
Napisanie pracy magisterskiej czy licencjackiej to nie lada zadanie dla studentów ostatniego roku studiów. Przy tworzeniu takiego dzieła (w przypadku prac doktorskich – w jeszcze szerszym zakresie) koniecznie jest korzystanie dorobku naukowego poprzedników.
Jednak przygotowując pracę magisterską czy doktorską dozwolone jest korzystanie z tzw. prawa cytatu. Pozwala ono na włączenie do własnego dzieła fragmentu innego utworu.
Takie działanie jest legalne przy zachowaniu kilku zasad.
Cytować można jedynie na potrzeby własnego dzieła. Fragment innego utworu, który zostanie tak zamieszczony, musi być legalnie rozpowszechniony, czyli na przykład został zaczerpnięty z opublikowanej legalnie książki. Przepisy nie określają, jak duży fragment można cytować, ale z pewnością nie wolno w ten sposób cytować całego utworu, chyba że jest drobny, albo mamy do czynienia z utworem fotograficznym lub plastycznym, wtedy dopuszczalne jest zacytowanie nawet całego utworu
Korzystanie z prawa do cytatu musi być uzasadnione "wyjaśnianiem" danego dzieła, jego "analizą krytyczną" bądź "nauczaniem lub prawami gatunku twórczości". Nadto, z prawa takiego można korzystać pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła.
DLA PROGRAMISTÓW KOMPUTEROWYCH
Informatyk (programista komputerowy) to jeden z bardziej przyszłościowych zawodów. Dlatego wielu młodych ludzi poważnie zastanawia się nad wyborem takiej ścieżki kariery. Choć w praktyce ten zawód nie jest tzw. zawodem regulowanym, czyli każdy ma prawo go wykonywać (bez konieczności uzyskania specjalnych uprawnień), to już wytwór pracy informatyka podlega ochronie prawnej wynikającej z przepisów prawa autorskiego.
Co do zasady programy komputerowe podlegają ochronie jak utwory literackie, czyli tak samo jak np. książki. Ochrona przyznana programowi obejmuje wszystkie formy jego wyrażenia. Jednak idee i zasady będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego (w tym podstawą łączy) – nie podlegają ochronie. Zatem ochronie podlega twórczy wkład, a nie ogólne czy techniczne zasady działania programu.
Będąc informatykiem można prowadzić działalność w różnej formie. Np. prowadząc jednoosobową firmę. Wówczas prawa autorskie powstałe w ramach tak prowadzonej działalności zawsze będą należeć do informatyka – jako twórcy. Inna sytuacja może wystąpić, gdy jest on zatrudniony na umowę o pracę. Wówczas prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, chyba że co innego wynika z umowy o pracę.
Mimo, że programiście czy osobie uprawnionej (czyli takiej, na rzecz której informatyk przeniósł prawa majątkowe do programu komputerowego) przysługują autorskie prawa majątkowe, to ustawowo są one ograniczone – na rzecz użytkowników, którzy bez zgody uprawnionego mają prawo np. wykonać kopię zapasową programu komputerowego.
DLA FOTOGRAFÓW AMATORÓW
Ile razy każdemu z Nas przytrafiło się być fotografem amatorem, szczególnie takim, który przypadkowym ludziom zrobił fotografię "na ulicy". Często też na prośbę tych osób.
W takim przypadku, choć pewnie niewiele osób zdaje sobie z tego sprawę, autorskie prawa majątkowe do zdjęcia będą należeć do osoby, która fotografię wykonała, czyli faktycznie nacisnęła przycisk w aparacie – nawet nie będącym jej własnością.
Fotograf jest twórcą dzieła, które stworzył, a autorskie prawa majątkowe co do zasady przysługują twórcy. Nadto, żeby uniknąć wątpliwości, nawet jeśli jesteśmy fotografami amatorami, to warto zrobione zdjęcie podpisać, w szczególności gdy jest zamieszczone na naszej prywatnej stronie WWW czy prowadzonym blogu.
Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Czyniąc taki krok z dużym prawdopodobieństwem unikniemy udowodnienia, że to w rzeczywistości nasze zdjęcie.
Amatorskie zdjęcia możemy udostępnić innym osobom w celu ich opublikowania, np. przez brata na Facebook’u. Nie jest do tego potrzebna umowa na piśmie, gdyż w takim przypadku możemy udzielić zgody w ramach ustnej licencji niewyłącznej.
Dobry przykład
Dominik jest studentem. Wspólnie ze swoimi kolegami przygotowali amatorski 30-minutowy film, w którym wykorzystali fragmenty muzyki Chopina – w wykonaniu jednego z topowych współcześnie muzyków. W takim przypadku, mimo, że od śmierci twórcy upłynęło ponad 70 lat i wykorzystanie jego utworów jest dozwolone (bez zgody spadkobierców) – to na wykorzystanie takiej muzyki we współczesnym, artystycznym wykonaniu konieczna jest zgoda artysty wykonawcy. Zatem studenci nie mają prostego zadania. Powinni uzyskać na takie skorzystanie z utworu zielone światło od właściciela praw do artystycznego wykonania.
Pytania i odpowiedzi
Przepis prawa
Art. 23-35 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych ze zm.
