W lutym świętujemy urodziny Danuty Szaflarskiej! Słynna aktorka obchodziłaby w tym roku 108. urodziny. Wszyscy znają ją jako uroczą staruszkę – panią Anielę, babcię Eugenię... W ciągu swojej 77-letniej kariery rzeczywiście często wcielała się w role nestorek, jednak miała do zaoferowania o wiele więcej. Mówi o tym choćby jej artystyczny dorobek – zagrała łącznie w ponad 50 produkcjach filmowych i telewizyjnych oraz 80 teatralnych.

O aktorce

Urodzona 6 lutego 1915 roku Danuta Szaflarska, dorastała na Sądecczyźnie, skąd wyjechała do Warszawy, by tam studiować aktorstwo w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej. Wojna zastała ją w Wilnie, zaraz po otrzymaniu angażu w tamtejszym teatrze.

Okupację spędziła głównie w Warszawie, grywając w teatrach konspiracyjnych. W sierpniu 1944 roku, pod pseudonimem „Młynarzówna”, zasiliła szeregi Armii Krajowej. Po powstaniu wyjechała do Krakowa, gdzie związała się z Teatrem Starym, następnie udała się do Łodzi, gdzie przez kolejne 2 lata występowała w Teatrze Kameralnym Domu Żołnierza.

Na wielkim ekranie zadebiutowała w 1946 roku w „Zakazanych piosenkach”, pierwszym powojennym filmie w reżyserii Leonarda Buczkowskiego. Można powiedzieć, że była to rola autobiograficzna, gdyż Szaflarska wcieliła się w młodą warszawiankę działającą w organizacji podziemnej. W kolejnych latach zagrała w filmach „Dwie godziny” oraz „Skarb”, również nawiązujących do czasów II wojny światowej.

W 1949 roku wróciła do stolicy, gdzie wielokrotnie stawała na deskach m.in. Teatru Współczesnego, Teatru Narodowego oraz Teatru Dramatycznego. Podczas gdy jej sceniczna kariera prężnie się rozwijała, filmowa zwolniła. Grywała głównie epizodyczne role, z których najbardziej pamiętne są występy w „Dziś w nocy umrze miasto” Jana Rybkowskiego, „Ludziach z pociągu” Kazimierza Kutza oraz „Głosie z tamtego świata” Stanisława Różewicza.

Emerytura była dla niej niczym druga młodość. Grywała gościnie dla prawie wszystkich warszawskich teatrów, a jej kariera filmowa rozkwitła na nowo. Umiejętności sceniczne i ekranowe połączyła, związując się na stałe z Teatrem Telewizji.

Role nietypowe, takie jak matka w „Pokoju dziecinnym” czy Wiedźma w „Diabły, diabły” pomogły jej odmienić emploi i wieściły kolejne, ciekawe kreacje aktorskie. Jednym z najsłynniejszych filmów z jej udziałem jest „Pora umierać” Doroty Kędzierzawskiej, gdzie jako Aniela odsłania uroki i przekleństwa starości. Rola ta przyniosła jej Złotą Kaczkę, Orła oraz nagrodę za główną rolę kobiecą na FPFF w Gdyni. O przemijaniu w życiu artysty opowiada „Jeszcze nie wieczór”, w którym zagrała u boku Jana Nowickiego. W 2012 ukazał się dokument Kędzierzawskiej „Inny świat”, którego bohaterką jest Szaflarska. Opowiada w nim o swojej młodości, wojnie i minionej bezpowrotnie rzeczywistości.

Aktorka zmarła w 2017 roku, przeżywając 102 lata.

W ramach cyklu „Dziś są twoje urodziny – DANUTA SZAFLARSKA” prezentowane są następujące filmy:

„Dwie godziny”, reż. Stanisław Wohl, Józef Wyszomirski, Polska 1946, 68 min

Film na podstawie noweli Ewy Szelburg-Zarembiny. Rok 1945, w małym miasteczku w Polsce, na stacji przesiadkowej, spotykają się ludzie powracający z wojennej tułaczki. Przez dwie godziny czekania na kolejny pociąg dokonują pewnego rachunku sumienia, osobistych rozliczeń i ocen postaw. Muszą zmierzyć się ze swoją przeszłością: z dawnymi sympatiami, wrogami i zawiedzionymi nadziejami. Muszą mieć też nadzieję na lepsze jutro.


Fotos z filmu "Dwie godziny", fot. WFDiF po studiu filmowym KADR

„Skarb”, reż. Leonard Buczkowski, Polska 1948, 102 min

Młode małżeństwo desperacko stara się znaleźć mieszkanie tylko dla siebie. Kiedy w końcu znajdują pięknie wyglądający pokój, okazuje się, że, wbrew wcześniejszym zapewnieniom właścicielki, znów muszą dzielić go z nieco ekscentrycznymi sąsiadami. W pewnym momencie odwiedzają ich wspólne lokum mężczyźni podający się za inspektorów budowlanych. Okazuje się, że są oni oszustami, poszukującymi ukrytego w ścianach pokoju skarbu...


Fotos z filmu "Skarb", fot. Kazimierz Wawrzyniak/WFDiF po studiu filmowym KADR

„Księga wielkich życzeń”, reż. Sławomir Kryński, Polska 1997, 90 min

Film fabularny w gwiazdorskiej obsadzie. Do domu spokojnej starości, gdzie starsi, schorowani ludzie dożywają swych dni, przybywa niespodziewanie dziesięć dziewczynek z pobliskiego sierocińca, który spalił się w pożarze. Na czas remontu dzieci zostają zakwaterowane na poddaszu budynku. Wbrew upodobaniom niektórych pensjonariuszy, złaknione uczuć i choćby odrobiny uwagi ze strony dorosłych dziewczynki próbują nawiązać z nimi relacje.


Fotos z filmu "Księga wielkich życzeń", fot. Studio Filmowe Indeks/Canal+ Polska/Polsat Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny

„Inny świat”, reż. Dorota Kędzierzawska, Polska 2012, 97 min

„Inny świat” to kameralna opowieść o świecie, którego już nie ma. Danuta Szaflarska – wybitna polska aktorka filmowa i teatralna – jest narratorką i przewodnikiem po historii i kulturze, które ukształtowały ją jako człowieka. Oszczędna forma, zdjęcia Arthura Reinharta utrzymane głównie w czarno-białej poetyce, przeplatane archiwaliami ze zbiorów aktorki, a także kadrami z „Zakazanych piosenek”, „Skarbu”, „Pożegnania z Marią” czy „Pora umierać”, tworzą ramę dla pełnej dygresji, wspomnień i poczucia humoru opowieści, którą dzieli się bohaterka. W nieco ponad półtoragodzinnym filmie początkowe wycofanie i rezerwę z czasem zastępują coraz bardziej osobiste refleksje i zaangażowanie. Danuta Szaflarska znana jest ze swojej skromności i niechęci do osobistych wyznań. W filmie „Inny świat” zaprasza widza do wysłuchania opowieści o ocalającej roli śmiechu, etosie aktora, o czasach okupacji, ekstremalnych przeżyciach w czasie wojny, o wolności i odwadze. Zamykające film wyznanie: „Nie trzeba grać, trzeba być” stanowi doskonałe określenie jej drogi nie tylko aktorskiej, ale i ludzkiej.

„Daily soup”, teatr telewizji w reż. Małgorzaty Bogajewskiej, Polska 2012, 84 min

„To lekkostrawna sztuka... o ciężkim trawieniu życia” – powiedziała o „Daily Soup” jedna z autorek dramatu, Gabriela Muskała. Jej tekst napisały wspólnie z siostrą, Moniką Muskałą pod pseudonimem „Amanita Muskaria”. Inspiracją była kłótnia małżeńska, rozegrana tuż nad głową emocjonalnego zakładnika – kilkuletniej córki, której przypadkowymi świadkami stały się autorki. Widz wyreżyserowanego przez Małgorzatę Bogajewską spektaklu również zostaje podglądaczem. Towarzyszy wielopokoleniowej rodzinie w codziennych rytuałach tytułowego jedzenia zupy i oglądania oper mydlanych. Córka (Anna Grycewicz) rozpaczliwie poszukuje porozumienia z rodzicami (Janusz Gajos i Halina Skoczyńska). Jedyną osobą, z którą łączą ją ciepłe stosunki jest Babcia (Danuta Szaflarska), przez resztę rodziny traktowana jak małe dziecko. Cieniem na relacjach bohaterów kładą się głęboko ukrywane pretensje i tajemnice... Opowieść o szarej codzienności, pełna błyskotliwych dialogów i zabawnych nieporozumień jest podszyta głęboką, tragiczną refleksją. Jak zauważa Monika Muskała: „Mówienie często, wbrew temu co się sądzi, wyprzedza lub zastępuje myślenie. Mamy jakieś automatyzmy, jakieś mantry powtarzane przez lata, jakieś mądrości, zasłyszane albo nabyte, które zwalniają nas z myślenia. Zwalniają też później z prawdziwej komunikacji, która wynika z bliskości, ze zdolności wczucia się w drugą osobę. Mimo że w rodzinie z Daily Soup wszyscy mówią jeden przez drugiego, nie ma rozmowy. Są tylko monologi, którymi się nawzajem zagłuszają. Nie wspominając już o tym, że stosują konsekwentnie inne «zagłuszacze» typu odkurzacz i telewizyjne seriale.”

Zrealizowane przez Teatr Narodowy przedstawienie obejrzało ponad milion widzów podczas specjalnej relacji na żywo w ramach Teatru Telewizji, emitowanej także na stronie poświęconej spektaklowi: www.dailysoup.tvp.pl. Dramat został wyróżniony Feliksem Warszawskim (2007) w kategorii „najlepsza drugoplanowa rola kobieca” dla Danuty Szaflarskiej za rolę Babci.

„Między nami dobrze jest”, teatr telewizji w reż. Grzegorza Jarzyny, Polska 2014, 71 min

„Tekst Masłowskiej jest zlepkiem zdań i spostrzeżeń na temat rzeczywistości. Nie ma w nim linearnej fabuły, rozbudowanych postaci. Teatr bywa zbyt wolny, nie nadąża za tempem narracji i dialogów Masłowskiej. Dzięki filmowemu montażowi mogę zaprosić widza do gry. Każde zdanie, słowo czy sens może mieć swój kontrapunkt w precyzyjnie dobranym obrazie, co buduje dodatkowe pole skojarzeń i powiązań. Film daje mi również zbliżenia i detale, o które trudno w teatrze” – twierdził Grzegorz Jarzyna w rozmowie z Łukaszem Knapem w miesięczniku „Kino”.

Film „Między nami dobrze jest” wg tekstu Masłowskiej to wariant przedstawienia, które Jarzyna przygotował dla teatru w 2009 roku. Z animowanych trików i blue boxów powstała – jak mówi odtwórczyni jednej z ról, Aleksandra Popławska – „tragikomedia wirtualna o polskiej rzeczywistości”. Rozgrywa się ona w Warszawie, w biednym mieszkaniu wielopokoleniowej rodziny złożonej z kobiet: Osowiałej Staruszki („Ech, pamiętam ten dzień, w którym wybuchła wojna”), jej córki Haliny, pracującej w hipermarkecie, oraz jeżdżącej na butorolkach wnuczki, czyli Małej Metalowej Dziewczynki. Z tą trójką i ich sąsiadką Bożeną konfrontowane są młode celebrytki, a także Aktor oraz reżyser filmowy. Wszyscy prowadzą iluzoryczne życie pośród kaskad nieznośnej nowomowy kształtowanej przez programy telewizyjne i tabloidowe czasopisma. Wstydzą się zarówno swego rodowodu społecznego, jak i obecnego statusu, starając się udawać kogoś innego. W „Między nami dobrze jest” na wierzch wychodzą kłopoty współczesnych Polaków z tożsamością, powstałe po kapitalistycznej transformacji i wstąpieniu do Unii Europejskiej. Jako obywatele kraju zacofanego cywilizacyjnie, spauperyzowanego i peryferyjnego wyrzekają się rodzimej tradycji oraz historii, o której ich wiedza ogranicza się do drugiej wojny światowej.

Filmy dostępne są do 28 lutego, godz. 20:00 za darmo na ninateka.pl

DZIŚ SĄ TWOJE URODZINY

Cykl pozwala przypomnieć i uhonorować artystów, pełniących różne role przy produkcji filmu. W programie znajdują się filmy związane z postaciami różnorodnych twórców filmowych, m.in. reżyserów, aktorów, scenografów czy kompozytorów.