CZYTELNIA KULTURALNA
/ Badania i raporty
Przestępstwa przeciw własności intelektualnej. Ocena Zagrożeń
2022
23.02.23
EUIPO (European Union Intellectual Property Office) Urząd Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej
i
Europol (European Union Agency for Law Enforcement Cooperation) Agencja Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Ścigania
2022
Przestępstwa przeciwko własności intelektualnej (IP) mają poważne konsekwencje gospodarcze, zarówno dla sektora publicznego, jak i prywatnego. W serii badań EUIPO oszacował utratę sprzedaży w latach 2013-2017 z powodu dostępności podróbek na ponad 83 mld EUR rocznie. Odpowiada to szacunkowym stratom dochodów podatkowych w wysokości 15 mld EUR i łącznie 671 000 miejsc pracy. Przestępstwa związane z własnością intelektualną powodują uszczerbek na reputacji legalnych producentów, szkodząc jednocześnie uczciwej produkcji i zakłócając konkurencję na rynku. Podrabiane towary – zwłaszcza leki, żywność i napoje, kosmetyki, elektryczne artykuły gospodarstwa domowego i zabawki – mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo konsumentów oraz fatalne skutki dla środowiska. Ponadto niektóre przestępstwa związane z własnością intelektualną, np. farmaceutyczne, ograniczają środki dostępne na badania i innowacje publiczne.
Szacunkowa wartość towarów podrobionych i pirackich w Unii Europejskiej wynosi do 119 mld EUR, co stanowi blisko 5,8 % importu. Ogólna liczba podróbek na granicy UE, wykrytych przez służby celne, i na rynku wewnętrznym spadła od 2019 roku. W 2020 zatrzymano około 66 mln sztuk, w porównaniu z 76 mln w 2019 r. Kryzys związany z COVID-19 wpłynął na wielkość konfiskaty (wyniki za 2020 r.) – przyczynił się do tego osłabiony handel w pierwszych miesiącach pandemii, mniejsza liczbie towarów przekraczających granice oraz dodatkowe trudności, napotykane przez organy ścigania w trakcie przeprowadzania zwykłych kontroli.
SPIS TREŚCI
WPŁYW PRZESTĘPSTW DOTYCZĄCYCH IP W UNII EUROPEJSKIEJ – KLUCZOWE WNIOSKI
O BADANIU
Europol i EUIPO sporządziły wspólnie raport, dotyczący podróbek i piractwa w UE w latach 2015 i 2017, a także ocenę zagrożenia w 2019 r. Obecna ocena zagrożenia opiera się na tych sprawozdaniach, a także na badaniu kwestii podróbek i piractwa w UE w kontekście pandemii COVID-19.
Niniejszy raport przedstawia wyniki badania z 2022 r., zatytułowanego Intellectual Property Crime. Threat Assessment 2022. Wspólna ocena zagrożeń EUIPO i Europolu to sprawozdanie strategiczne, które koncentruje się na najnowszych wydarzeniach oraz zmianach od 2019 r w przestępczości związanej z własnością intelektualną. Raport szacuje zagrożenia stwarzane przez podrabianie produktów i piractwo w kilku sektorach. Przybliża także przestępcze sposoby działania, czynniki im sprzyjające oraz geograficzny i finansowy wymiar naruszeń praw własności intelektualnej (IP).
Europejska multidyscyplinarna platforma przeciwko zagrożeniom przestępczym (EMPACT – European Multi-Disciplinary Platform Against Criminal Threats) jest głównym mechanizmem ustalania priorytetów zagrożeń przestępczością i organizowania spójnej reakcji operacyjnej. W ramach cyklu EMPACT na lata 2022–2025 państwa członkowskie UE dokonały wyboru różnych zjawisk przestępczości gospodarczej i finansowej, w tym przestępstw przeciwko własności intelektualnej, uznając je za kluczowe priorytety UE w walce z poważną i zorganizowaną przestępczością.
Sprawozdanie opiera się na informacjach, otrzymanych przez Europol od państw członkowskich, agencji UE i innych partnerów w celach strategicznych i operacyjnych. Analiza opiera się na danych operacyjnych dotyczących przestępstw związanych z własnością intelektualną, dostępnych w Europolu; obejmuje ona dane na temat operacji koordynowanych lub wspieranych przez Europol. Dane statystyczne, o których mowa w raporcie, zostały zebrane przez Komisję Europejską, OECD i EUIPO. Tam, gdzie było to zasadne i możliwe do zweryfikowania, w celu uzupełnienia danych pierwotnych wykorzystano informacje z otwartych źródeł.
W raporcie przeanalizowano rodzaje produktów, które są głównym celem fałszerzy: odzież, akcesoria i towary luksusowe, urządzenia elektroniczne/elektryczne, telefony komórkowe i ich komponenty, żywność i napoje, perfumy i produkty kosmetyczne, pestycydy, produkty farmaceutyczne, wyroby tytoniowe, zabawki i dobra niematerialne (piractwo internetowe). Lista wskaźników zagrożeń służy do identyfikacji kategorii zagrożonych produktów. Niektóre z tych wskaźników mają charakter ilościowy, ale obejmują one również informacje jakościowe z operacji Europolu związane ze sposobami działania, czynnikami umożliwiającymi przestępczość oraz zaangażowaniem przestępców indywidualnych i sieci przestępczych.
Czym jest podróbka w świetle prawa?
Termin „podrabianie” występuje w prawie karnym: „Kto, w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentu jako autentycznego używa (...)” (art. 270 § 1 K.k. i in.) oraz w prawie własności przemysłowej: „Ilekroć w ustawie jest mowa o (…) znakach towarowych podrobionych – rozumie się przez to użyte bezprawnie znaki identyczne lub takie, które nie mogą być odróżnione w zwykłych warunkach obrotu od znaków zarejestrowanych, dla towarów objętych prawem ochronnym” (art. 120 ust. 3 pkt 3 P.w.p.).
WPŁYW PRZESTĘPSTW DOTYCZĄCYCH IP W UNII EUROPEJSKIEJ – KLUCZOWE WNIOSKI
Podrabianie i piractwo pociągają za sobą szereg nielegalnych działań, ogólnie związanych z zarejestrowanymi znakami towarowymi, patentami, prawami autorskimi i wzorami. Te, wraz z naruszeniami chronionych oznaczeń geograficznych, stanowią przestępstwa związane z własnością intelektualną (IP), o których mowa w niniejszym raporcie. Podrabianie i piractwo to bardzo lukratywne rodzaje działalności przestępczej o stosunkowo niskim ryzyku wykrycia. Ponadto wyroki za podrabianie są znacznie niższe niż w przypadku wielu innych rodzajów działalności przestępczej, takich jak handel narkotykami czy przemyt migrantów.
Z badań przeprowadzonych przez OECD i EUIPO wynika, że w 2019 r. handel towarami podrabianymi i pirackimi stanowił do 2,5 % światowego handlu, przy czym przywóz podrobionych towarów do UE to około 5,8 % całego przywozu, o łącznej wartości 119 mld EUR .
W 2020 r. władze Wspólnoty skonfiskowały blisko 66 mln fałszywych artykułów. Prawie 69% z nich zatrzymano na rynku wewnętrznym UE, a pozostałe 31% na jej granicy. Liczba skonfiskowanych artykułów od 2019 r. spadła o ponad 13 % od, kiedy to zajęto 76 mln sztuk (58 % w UE, a reszta na granicach zewnętrznych) podróbek. Szacunkowa wartość przedmiotów spadła o prawie 19%, z niemal 2,5 mld EUR w 2019 r. do 2 mld EUR w 2020 r. W latach 2019–2020 nastąpiły pewne zmiany w kategoriach najczęściej zatrzymywanych towarów. Ogólnie rzecz biorąc, konfiskowane artykuły obejmowały przeważnie zabawki, papierosy, ubrania i akcesoria odzieżowe, opakowania, płyty CD/DVD, etykiety, metki i naklejki. Warto wspomnieć, że trudności niektórych krajów z dostarczaniem danych w kontekście COVID-19 oraz zmniejszony wolumen handlu w pierwszych miesiącach pandemii mogły mieć wpływ na ogólne wyniki za 2020 r., w szczególności te dotyczące zatrzymań na rynku wewnętrznym.
Podrabiane produkty coraz częściej docierają do UE w postaci małych paczek. W 2020 r. odnotowano spadek liczby artykułów wwożonych do Unii transportem morskim, przy równoczesnym wzroście wwozu transportem drogowym, lotniczym, pocztowym, kolejowym i kurierem ekspresowym. Niemniej jednak głównymi rodzajami transportu towarów do UE są transport morski i drogowy. Podobnie jak w przeszłości, w 2020 r. prawie 76 % zatrzymanych podrabianych towarów odpowiadało wykryciu naruszenia co najmniej jednego znaku towarowego. Na drugim miejscu najczęściej zgłaszane były naruszenia wzorów (23 %), a następnie prawa autorskie (15 %).
W 2019 i 2020 r. Chiny (w tym Hongkong) były głównym krajem pochodzenia towarów naruszających prawa własności intelektualnej, zatrzymanych na granicy UE. Kolejne miejsca zajmują Pakistan (w 2019 r.) i Turcja (w 2020 r.).
Kraj pochodzenia według liczby artykułów w 2020 r.
Kraj pochodzenia według wartości w 2020 r.
Autorzy raportu skupili się na najnowszych wydarzeniach i zmianach w zakresie przestępstw przeciwko własności intelektualnej w UE i poza jej obszarem. Skoncentrowali się na określonych sektorach produktów, takich jak odzież, akcesoria i towary luksusowe, urządzenia elektroniczne/elektryczne, telefony komórkowe i ich komponenty, żywność i napoje, perfumy i produkty kosmetyczne, pestycydy, produkty farmaceutyczne, piractwo, wyroby tytoniowe, zabawki oraz inne towary. Przeanalizowane zostały również kwestie przekrojowe, w tym rynki fizyczne i internetowe, szlaki, wymiar finansowy i przepływy pieniężne, nowe możliwości przestępcze i modus operandi w kontekście pandemii COVID-19, czynniki umożliwiające przestępczość, powiązania z innymi rodzajami działalności przestępczej oraz wpływ przestępstw IP na rozmaite obszary życia w UE.
Zgłoszona liczba i szacunkowa wartość przedmiotów zatrzymanych w 2020 r
Wspólna ocena zagrożeń EUIPO i Europolu to strategiczny raport, w którym decydenci polityczni, przedsiębiorstwa i opinia publiczna są na bieżąco informowani o zagrożeniu, spowodowanym przestępstwami związanymi z własnością intelektualną – wyzwaniu, przed którym stoi obecnie Unia Europejska.
Przestępczość przeciwko własności intelektualnej ma negatywny wpływ na środowisko naturalne oraz zdrowie i bezpieczeństwo obywateli UE. Ponadto szkodzi europejskiej gospodarce. Jest to szczególnie niepokojące, zważywszy, że Wspólnota Europejska dąży do przejścia do ożywienia gospodarczego po pandemii.
W serii badań sektorowych EUIPO oszacował utratę sprzedaży w latach 2013-2017 w wyniku dostępności podróbek na ponad 83 mld EUR rocznie. Odpowiada to szacunkowym stratom dochodów podatkowych w wysokości 15 mld EUR i łącznie 671 000 miejsc pracy. Przestępstwa związane z własnością intelektualną powodują uszczerbek na reputacji legalnych producentów, szkodząc jednocześnie uczciwej produkcji i zakłócając konkurencję na rynku.
Pandemia COVID-19 pobudziła przestępczość gospodarczą. W tym okresie gwałtownie wzrosła przestępczość związana z własnością intelektualną, jak na przykład produkcja i dystrybucja podrabianych towarów. Sieci przestępcze zaangażowane w nielegalną produkcję mogą utrzymywać przestępczy model biznesowy, tworząc nowoczesne i profesjonalne zakłady produkcyjne bliżej rynków docelowych.
Przestępstwa przeciwko własności intelektualnej – zwłaszcza te, które dotyczą podrabianych leków, żywności i napojów, kosmetyków, elektrycznych artykułów gospodarstwa domowego i zabawek (te kategorie produktów stanowiły ponad 15 % całkowitej ilości artykułów skonfiskowanych na granicy) – mają poważne konsekwencje gospodarcze, zarówno dla sektora publicznego, jak i prywatnego. Ponadto podrabiane towary mogą mieć zły wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo konsumentów, a także negatywne skutki dla środowiska.
Fałszerze często wykorzystują skomplikowane szlaki handlowe do transportu swoich towarów z kraju produkcji na rynki docelowe. Chociaż podróbki są powszechnie wysyłane do UE luzem transportem towarowym, w ostatnich latach nastąpił znaczny wzrost korzystania z ekspresowych usług transportowych, w szczególności za pośrednictwem małych paczek. Ten zauważalny wzrost jest związany ze wzrostem rynków internetowych.
Sieci przestępcze, organizujące import podróbek do UE, mają przeważnie swoje siedziby poza Unią – w miejscach, gdzie podrabia się większość produktów. Sieci przestępcze z siedzibą w UE są odpowiedzialne za dystrybucję importowanych podrobionych towarów, a w niektórych przypadkach za prowadzenie zakładów zajmujących się montażem półproduktów. Chociaż większość podrabianych towarów dystrybuowanych w UE jest produkowana poza jej granicami, istnieją przesłanki, by twierdzić, że produkcja podrabianych i niespełniających norm towarów coraz częściej odbywa się na terenie Unii. Częste konfiskaty podrobionych opakowań i półproduktów (niektórych do częściowego montażu, a innych do pełnego cyklu produkcyjnego) przy wwozie do UE wyraźnie wskazują na obecność zakładów produkcyjnych w UE. Miejsca produkcji odkryto w wielu państwach członkowskich; obejmują one laboratoria wytwarzające fałszywe produkty farmaceutyczne, fabryki oznaczające podrabianą odzież i towary luksusowe, zakłady produkujące i przepakowujące nielegalne pestycydy i papierosy, fabryki ponownie napełniające zarówno autentyczne, jak i podrobione puste butelki po napojach alkoholowych oraz tajne fabryki przepakowujące fałszywe perfumy.
Większość firm, których prawa własności intelektualnej są naruszane przez fałszerzy, zlokalizowana jest w krajach o wysoce innowacyjnych gospodarkach. Prawie 39 % konfiskat celnych przeprowadzonych w latach 2017–2019 dotyczyło produktów, które naruszyły IP posiadaczy praw z USA; zaraz za nimi plasowali się posiadacze praw z UE: z Francji (18 %), Niemiec (16 %) i Włoch (9,8 %).
Pandemia COVID-19 stworzyła nowe możliwości biznesowe w zakresie dystrybucji podrabianych i niespełniających norm towarów. Sieci przestępcze zaangażowane w przestępstwa związane z własnością intelektualną wykazują duże zdolności adaptacyjne w dostosowywaniu swojego modelu biznesowego poprzez zmianę ukierunkowania na produkt i marketing. Podobnie jak w przypadku wielu innych rodzajów działalności przestępczej, podrabianie jest obecnie w dużym stopniu uzależnione od internetu – w zakresie pozyskiwania komponentów i dystrybucji produktów (zarówno materialnych, jak i niematerialnych) wśród konsumentów za pośrednictwem platform internetowych, mediów społecznościowych i komunikatorów. Pandemia COVID-19 umocniła jeszcze rozwój tego procederu.
Przestępcy przy imporcie i transporcie nielegalnych towarów posługują się fałszywymi dokumentami. Nadużywanie legalnych struktur biznesowych, takich jak kanały sprzedaży detalicznej, w celu ułatwienia przepływu towarów i prania nielegalnych pieniędzy stanowi integralną część handlu podrabianymi towarami. Chociaż finansowy wymiar działalności związanej z podrabianiem towarów w UE w dużej mierze pozostaje luką w danych wywiadu gospodarczego, istnieją dowody na to, że fałszerze piorą pieniądze, korzystając zarówno z tradycyjnych, jak i bardziej wyrafinowanych modeli, które wykorzystują technologię, pranie pieniędzy oparte na handlu i jurysdykcję offshore (część rynku obejmująca przedsiębiorstwa zarejestrowane w tzw. „rajach podatkowych”).
Przedmioty luksusowe, a także wiele towarów codziennego użytku, coraz częściej staje się celem fałszerzy. Ubrania, akcesoria i towary luksusowe pozostają wśród najpopularniejszych kategorii produktów podrabianych. Takie podróbki są nadal w powszechnej sprzedaży. Ubrania i dodatki odzieżowe są promowane poprzez live-streaming, wideo i reklamy sponsorowane w mediach społecznościowych, kierując do klientów nieuczciwe oferty rabatów lub markowych produktów w niskich cenach.
Urządzenia elektroniczne/elektryczne, telefony komórkowe i ich komponenty są w coraz większym stopniu narażone na naruszenia praw własności intelektualnej. Niektóre z najbardziej poszukiwanych produktów elektronicznych są narażone na ryzyko podrabiania i reklamowania ich na internetowych platformach handlowych, zanim oryginalne produkty będą dostępne w sprzedaży. Fałszerze wykorzystują globalny niedobór chipów półprzewodnikowych. Telefony komórkowe, ich akcesoria i komponenty należą do towarów, których najbardziej dotyczy naruszenie wzorów własności intelektualnej i znaków towarowych.
Żywność i napoje są bardzo popularne wśród fałszerzy, co stanowi poważne zagrożenie dla konsumentów. Produkcja nielegalnych artykułów spożywczych, zwłaszcza napojów, jest coraz bardziej profesjonalna i wyrafinowana. Niektórzy fałszerze stosują kompleksowy model biznesowy, obejmujący cały łańcuch dostaw i dystrybucji. Przestępcy podrabiają wszystkie rodzaje produktów spożywczych lub manipulują nimi i wprowadzają konsumentów w błąd, zmieniając etykiety, ingerując w procesy produkcyjne, nieuczciwie określając pochodzenie geograficzne i/lub zastępując produkty. Naruszenia chronionych oznaczeń geograficznych obejmują szeroki zakres produktów i nadal są one szeroko zgłaszane. Podrabiane produkty są w większości niskiej jakości i mogą zawierać niebezpieczne składniki. Przestępcy podrabiają szeroką gamę zarówno luksusowych, jak i codziennych produktów spożywczych, pod warunkiem, że są one dochodowe.
Podrabiane perfumy i produkty kosmetyczne są wykrywane na terenie UE – zarówno jako produkty gotowe do użycia, jak i ich składniki, wykorzystywane do tworzenia finalnych podrobionych produktów w nielegalnych laboratoriach UE. Fałszerze nadal produkują towary codziennego użytku, w tym szampony, pasty do zębów, kosmetyki i detergenty. Wzrost sprzedaży podrabianych towarów w internecie to utrzymująca się tendencja.
Pestycydy eliminują szkodliwe organizmy, obecne w roślinach. Handel nielegalnymi pestycydami pozostaje przestępstwem niskiego ryzyka i przynoszącym duże zyski przestępcom, utrzymywanym przez wysoki popyt na nielegalne produkty i niskie sankcje dla przestępców, generujące znaczny zysk przy relatywnie niewielkiej inwestycji początkowej. Podrabiane i niespełniające norm pestycydy stanowią poważne i rosnące zagrożenie dla bezpieczeństwa środowiskowego UE, ponieważ produkty te mogą przez długi czas poważnie zanieczyszczać grunty rolne, uprawianą na nich żywność, powietrze i wodę. Dodatkowe zagrożenia wiążą się z niewłaściwym przechowywaniem i usuwaniem produktów chemicznych, takich jak nielegalne pestycydy i produkty farmaceutyczne. Przestępczość związana z IP w tym zakresie stanowi wysokie zagrożenie dla środowiska naturalnego, zdrowia i bezpieczeństwa ludzi oraz dla legalnej gospodarki.
Podrabiane produkty farmaceutyczne nadal w dużej mierze pochodzą spoza obszaru UE, chociaż mogą być również wytwarzane w nielegalnych laboratoriach na terenie Unii. Ich dystrybucja niemal całkowicie przeniosła się z rynków fizycznych na rynki internetowe, w tym na wyspecjalizowane platformy, takie jak apteki internetowe, oraz powszechnie używane platformy mediów społecznościowych. Grupy przestępcze podrabiają coraz szerszą gamę leków. Przestępcy wykorzystują ponadto możliwości, które pojawiły się w związku z pandemią COVID-19. Podrabiane leki i produkty sanitarne mogą poważnie zaszkodzić zdrowiu konsumentów. Często są produkowane w niehigienicznych warunkach przez niewykwalifikowany personel i mogą zawierać wysokie poziomy toksycznych składników, niewłaściwe komponenty aktywne, ich nieodpowiednie ilości lub w ogóle nie zawierać takich składników. Pandemia COVID-19 spowodowała wzrost produkcji i handlu niektórymi nielegalnymi i podrobionymi produktami medycznymi i sanitarnymi oraz jeszcze bardziej zwiększyła zagrożenie ze strony przestępstw związanych z własnością intelektualną w tej dziedzinie. Ponadto przestępstwa te ograniczają środki dostępne na badania i innowacje publiczne.
Piractwo jest obecnie prawie wyłącznie przestępstwem cyfrowym. Preferencje konsumentów dotyczące korzystania z mediów przesunęły się w kierunku usług przesyłania strumieniowego w celu uzyskania dostępu do treści cyfrowych za pośrednictwem różnych aplikacji i platform. Zaangażowani przestępcy są biegli w stosowaniu zaawansowanych technicznych środków zaradczych. W niektórych przypadkach piractwo treści cyfrowych jest powiązane z innymi działaniami cyberprzestępczymi, takimi jak cryptojacking (forma złośliwego oprogramowania, które ukrywa się w urządzeniu i kradnie jego zasoby obliczeniowe w celu wydobycia cennych kryptowalut) lub dystrybucja złośliwego oprogramowania.
Strony internetowe nielegalnie rozpowszechniające treści audiowizualne są hostowane na serwerach w całej Europie, Azji i na Bliskim Wschodzie. Piraci stosują nowe technologie w celu ukrywania cyfrowych śladów i wykorzystują usługi proxy (usługa polegająca na odbieraniu za pomocą serwera proxy aplikacji żądania skierowanego do innego serwera; serwer proxy pełni rolę pośrednika między tamtym serwerem a klientem, umożliwiając uzyskanie żądanej usługi) do tworzenia odpornych sieci hostingowych. Wzmożona aktywność użytkowników w internecie podczas pandemii COVID-19 doprowadziła do zwiększenia oferty wysokiej jakości urządzeń do przesyłania strumieniowego oraz różnorodnych ofert nielegalnych treści.
Wyroby tytoniowe należą do najczęściej zgłaszanych podróbek. Chociaż spożycie tytoniu w UE spadło w ciągu ostatnich kilku lat, udział w rynku spożywanych nielegalnych wyrobów tytoniowych pozostaje wysoki.
Zabawki naruszające prawa własności intelektualnej są często wykrywane i konfiskowane zarówno na terenie UE, jak i przy próbie wwiezienia ich do Unii. Nie są one zgodne z normami BHP i narażają dzieci na poważne zagrożenia. Władze zazwyczaj odnotowują wzrost liczby konfiskat tych towarów przed okresami świątecznymi i w ich trakcie.
Podrabiane zabawki, urządzenia elektroniczne i części pojazdów również stanowią zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa ludzi. Podrabiane zabawki nie podlegają rygorystycznym testom bezpieczeństwa wymaganym przez prawo i nie mają żadnych ostrzeżeń ani porad na opakowaniu. Nielegalne produkty elektroniczne, takie jak dekodery, stwarzają ryzyko przegrzania i awarii elektrycznych. Nieprawidłowości, np. słabe połączenia gniazd, mogą powodować pożary.
Pełna treść raportu, dostępna w języku angielskim:
https://euipo.europa.eu/tunnel-web/secure/webdav/guest/document_library/observatory/documents/reports/2022_IP_Crime_Threat_Assessment/IP_Crime_Threat_Assessment_2022_FullR_en.pdf
Treści zawarte w artykule pochodzą ze stron:
Redakcja artykułu – Fundacja Legalna Kultura
Fragmenty w języku angielskim – tłumaczenie własne
Grafika główna pochodzi z oryginalnego raportu
Publikacja powstała w ramach
Społecznej kampanii edukacyjnej Legalna Kultura
Badania i raporty - na skróty:
