Opinie Polaków o polskim kinie i ich postawy wobec polskiej produkcji filmowej.

Badania społeczne

Uniwersytet SWPS na zlecenie FINA

O BADANIU

Projekt został zrealizowany w latach 2019-2020 przez zespół w składzie: dr hab. Mikołaj Cześnik (prof. Uniwersytetu SWPS – kierownik projektu), dr hab. Barbara Giza (prof. Uniwersytetu SWPS, FINA), dr Agnieszka Kwiatkowska (Uniwersytet SWPS), dr hab. Michał Wenzel (prof. Uniwersytetu SWPS), dr Marta Żerkowska-Balas (Uniwersytet SWPS).

Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny przedstawiła raport z badań opinii Polaków na temat rodzimej kinematografii. Projekt został zrealizowany we współpracy z Uniwersytetem SWPS.

Co Polacy sądzą o rodzimym kinie? Co dzisiaj oznacza dla nich „kino polskie”? Jakie są ich zwyczaje związane z lekturą filmów i czego od niej oczekują? Jakimi są widzami? Czy kanon opracowany przez filmoznawców znajduje przełożenie na preferencje polskich widzów?

Z raportu można również dowiedzieć się, jakie filmy w latach 2004-2019 były najchętniej oglądane przez publiczność telewizyjną i kinową.

Film i kino pełnią dziś liczne i różnorakie funkcje. Oczywiste są te związane z rozrywką. Chodzenie do kina (grupowo czy indywidualnie), oglądanie filmów w telewizji czy na innych nośnikach (internet, płyty DVD, platformy streamingowe itp.) to jedne z najpopularniejszych sposobów spędzania wolnego czasu, szeroko praktykowane na całym świecie. Mają one najpewniej związek z rosnącą w naszej kulturze rolą wizualności. Spada czytelnictwo książek i prasy, natomiast dynamicznie rośnie „konsumpcja” materiałów audiowizualnych. Trwająca od marca 2020 roku pandemia, skutkująca atomizacją i zmuszająca do zachowania społecznego dystansu, jeszcze wzmocniła te trendy.

Równie ewidentne jest gospodarcze znaczenie kinematografii. Przemysł filmowy to duża i prężna gałąź gospodarki, w której zatrudnienie znajdują na świecie setki tysięcy ludzi, i która generuje ogromne dochody.

Jednak z naszego punktu widzenia najważniejsza jest kulturotwórcza rola kinematografii. Przedstawiciele państw, narodów i społeczeństw próbują za pomocą sztuki oddziaływać na rzeczywistość społeczną, polityczną, także gospodarczą.  Kulturotwórcza rola kinematografii jest w naszym przypadku o tyle istotna, że raport ten sporządzono na zamówienie instytucji publicznej. Mniej ją interesują bowiem aspekty rozrywkowy i gospodarczy omawianej branży, natomiast aspekt kulturotwórczy, pozwalający państwu i jego agendom oddziaływać na społeczną rzeczywistość, jest dla niej kluczowy.

Cel projektu

Naczelnym celem projektu (i raportu) jest zbadanie opinii Polaków o polskim filmie. Interesują nas: wiedza polskich obywateli na jego temat, sposoby kontaktu z filmem, jego ocena i odbiór, a także społeczne zróżnicowanie praktyk kulturowych związanych z filmem.

Refleksja nad opiniami Polaków o polskim kinie i ich postawami wobec niego nie jest bardzo bogata, szczególnie w przypadku badań społecznych. Dlatego celem niniejszego projektu jest systematyczna, wszechstronna i pogłębiona akademicka analiza odbioru polskiego kina przez Polaków.

Każda metodologicznie poprawna analiza empiryczna wymaga jasnych definicji podstawowych pojęć. W przypadku niniejszego projektu i raportu nie może być inaczej. Kino więc rozumiemy szeroko, jako całą polską produkcję filmową, dawną i obecną, fabularną i niefabularną, krótkometrażową i pełnometrażową, ambitną i popularną. Interesują nas filmy oglądane i odbierane za pomocą najróżniejszych mediów. Z naszych analiz wyłączamy seriale. Nie mamy jednak wątpliwości, że rola seriali we współczesnej kulturze jest tak duża, że zasługują na osobne opracowanie.

Nasze badanie ma rozpoznawczy, eksploracyjny charakter. Nie mamy gotowych tez, nie stawiamy w nim odwołujących się do teorii hipotez, ale mamy pewne wyobrażenia (i oczekiwania) dotyczące przedmiotu naszych badań. Domyślamy się istnienia sporego zróżnicowania między wyróżnianymi – ze względu na wykształcenie, miejsce zamieszkania, wiek, posiadany kapitał kulturowy itp. – w polskim społeczeństwie grupami, zarówno jeśli chodzi o wiedzę o polskim kinie, jego znajomość, gusta filmowe i ocenę poszczególnych produkcji, jak i o tryb obcowania z polskim filmem, używane środki przekazu itd.

Koncepcja i plan badań

Projekt składał się z trzech głównych etapów. Na pierwszym z nich wypracowaliśmy narzędzia, które następnie zostały użyte w analizach. Drugim etapem była terenowa część badania; zbierano wówczas dane. W końcu na trzecim etapie analizowaliśmy zebrane dane, interpretowaliśmy i podsumowywaliśmy wyniki, które teraz przedstawiamy w niniejszym raporcie końcowym. Etapy, ze względu na specyfikę szczegółowych celów badawczych, przynajmniej w części na siebie zachodziły.

Metodyka badań

Badania terenowe były realizowane w kilku fazach, częściowo na siebie zachodzących. Od początku terenowego etapu projektu trwały prace nad zastanym materiałem empirycznym. Jego wstępne analizy dostarczyły inspirujących i ważnych informacji, które zostały następnie wykorzystane przy pracy nad stworzeniem zasadniczego narzędzia badawczego – kwestionariusza badania sondażowego.

Bardzo ważnym elementem naszego badania terenowego był właśnie sondaż. Pozwolił on na zgromadzenie niezbędnego do analiz materiału empirycznego. Sondaż został zrealizowany na ogólnopolskiej próbie dorosłej ludności Polski. Wywiady były realizowane metodą CAWI.

Część informacji zdobywano za pomocą zogniskowanych wywiadów grupowych. Zrealizowaliśmy osiem takich wywiadów. Ich scenariusze korzystały ze zgromadzonej już wiedzy, w tym przede wszystkim z informacji wynikających z analizy zastanego materiału empirycznego. Omawiane wywiady pozwoliły pogłębić wiedzę zdobytą w analizie zastanego materiału empirycznego i w analizie danych sondażowych.

Struktura raportu

W pierwszej części raportu omawiamy i analizujemy dane zastane; ta część pokazuje oficjalne dane dotyczące oglądalności polskich filmów w ostatnich kilkunastu latach. Następnie przedstawiamy i analizujemy dane sondażowe. Trzecia część naszego raportu omawia i analizuje dane zgromadzone w zogniskowanych wywiadach grupowych. W każdej części omawiamy krótko metodę działania (pytania badawcze, główne tezy, schemat badania i zbierania danych), a w dalszej kolejności przedstawiamy wyniki analiz empirycznych. Raport kończy dyskusja wyników i ich podsumowanie.

PODSUMOWANIE WYNIKÓW BADAŃ

Częstotliwość korzystania z polskiego kina

Polacy najczęściej wybierają się do kina na polskie filmy kilka razy do roku lub rzadziej (54,7%). Mniej więcej raz w miesiącu polskie kino ogląda 18,8% badanych. Wąskie grono respondentów zadeklarowało, że ogląda polskie filmy codziennie (5,3%) lub mniej więcej raz w tygodniu (7,8%) – więcej osób nigdy nie chodzi do kina na polskie filmy (13,4%). Filmy zagraniczne w kinie są oglądane z podobną częstością.

Ponad połowa Polaków (57,5%) uważa, że bywanie co jakiś czas w kinie jest obowiązkiem kulturalnych ludzi.

Nie idziemy na film, tylko do kina

Kino stało się zatem pretekstem do spotkania ze znajomymi, sposobem spędzania wolnego czasu, miejscem, gdzie można obejrzeć przede wszystkim lekkie filmy (te trudne, wymagające skupienia, lepiej obejrzeć na spokojnie w domu). Zwolennicy ambitnego kina oraz osoby mieszkające w większych miastach preferują małe kina studyjne, w których jest lepszy (ich zdaniem) repertuar, kameralna atmosfera i wyższa kultura osobista publiczności.

Repertuarowe preferencje Polaków

Zdecydowanie najpopularniejszy film wśród polskich widzów to Sami swoi (reż. S. Chęciński, 1967) i jego kontynuacje, a więc Nie ma mocnych oraz Kochaj albo rzuć. Polski widz utożsamia się z bohaterem wiejskim, chłopem lub dzieckiem chłopa. Chłopi w zetknięciu ze współczesnością – to jeden z najczęstszych motywów w popularnych obrazach. Tak silna obecność tych motywów związana jest z opisywaną przez socjologów chłopską genealogią większości polskiego społeczeństwa, ciągle żywymi tarciami między wiejskim pochodzeniem a miejską współczesnością. Obrazy wsi mają trwałą siłę oddziaływania. Filmy dziejące się w tym środowisku, nakręcone w czasach PRL-u, oglądane są masowo także przez młodą widownię, prawdopodobnie będącą w stanie odnieść te realia do swoich własnych doświadczeń.

Gatunki

Polacy uwielbiają komedie, zwłaszcza polskie komedie. Ciekawym przypadkiem są filmy fantasy i science fiction. W tej kategorii najsilniej widać polaryzację preferencji i dwa duże przeciwstawne obozy: zdecydowanych zwolenników i przeciwników gatunku. Polacy najbardziej nie lubią musicali i horrorów. Preferencje gatunkowe odzwierciedlają generalne podejście społeczeństwa do roli filmów. Polacy nieco bardziej wolą filmy łatwe, relaksujące (43,0%), niż poruszające trudne kwestie i zmuszające do myślenia (36,9%), jednak przeważają opinie umiarkowane lub brak opinii w tej kwestii.

Znajomość polskiego kina

Ponad połowa (59,4%) Polaków nie orientuje się na bieżąco w repertuarze kinowym, sprawdzając aktualnie grane filmy tylko wówczas, gdy planuje wyjście do kina (48,2%) lub wcale (11,2%).

Film wszech czasów

Najczęściej wskazywanym kandydatem do tego tytułu (niezależnie od grupy badanych) okazał się Dzień świra Marka Koterskiego, słodko-gorzki film, z którym w zasadzie każdy może się zidentyfikować.

Wizerunek Polaka

Wizerunek Polaka przedstawianego w polskim kinie jest różnorodny, ale wypada zdecydowanie negatywnie, choć w wypowiedziach badanych pojawiają się także pewne akcenty pozytywne. Zapytani o to, co chcieliby w polskim filmie zobaczyć, odpowiadają, że marzy im się „coś pozytywnego, coś, co nie będzie przesiąknięte tym, jacy jesteśmy”.

Pełna treść raportu dostępna tutaj:

https://fina.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/FINA_Raport_Polacy-o-polskich-filmach_FINA%C5%81_030321.pdf

Treści zawarte w artykule pochodzą ze strony:

https://fina.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/FINA_Raport_Polacy-o-polskich-filmach_FINA%C5%81_030321.pdf

Redakcja artykułu – Fundacja Legalna Kultura

Grafika głowna – Fundacja Legalna Kultura